दिल्ली- ‘भाजपला नवीन अध्यक्षपदासाठी जेपी नड्डा यांच्यासारखे नाव हवे आहे. दुसरीकडे, संघाला अशा व्यक्तीची आवश्यकता आहे जो संघटनेसाठी विश्वासार्ह असेल, ज्याचा संघाच्या पद्धती आणि धोरणांचे पालन करण्याचा हेतू असेल. किमान नड्डा किंवा नड्डांसारखा कोणताही नेता या परीक्षेत अजिबात उतरत नाही.
भाजपचा पुढचा अध्यक्ष कधी निवडला जाईल? या प्रश्नाचे उत्तर देताना, आरएसएसमधील आमच्या एका सूत्राने भाजप आणि आरएसएसमधील सुरू असलेल्या संघर्षाकडे लक्ष वेधले आहे. त्यांच्या मते, नवीन अध्यक्षाच्या नावावर पक्ष आणि संघटनेत एकमत नाही. यामुळे विद्यमान राष्ट्रीय अध्यक्ष जेपी नड्डा यांना 40 दिवसांची मुदतवाढ मिळाली आहे. याचा अर्थ असा की 20 एप्रिलपूर्वी नवीन अध्यक्षाचे नाव जाहीर करणे कठीण आहे.
भाजपचा नवीन अध्यक्ष निवडता न येण्याचे एक कारण म्हणजे ३६ पैकी २४ राज्य घटकांमध्ये संघटनात्मक निवडणुका घेण्यात अपयश. अध्यक्ष निवडण्यासाठी अर्ध्याहून अधिक राज्यांमध्ये राज्याध्यक्षांची निवड करणे आवश्यक आहे. आतापर्यंत फक्त १२ राज्यांमध्ये निवडणुका झाल्या आहेत. राष्ट्रीय अध्यक्ष निवडण्यासाठी आणखी ६ राज्यांमध्ये प्रदेशाध्यक्षांची निवड करणे आवश्यक आहे.
भाजपच्या नवीन अध्यक्षाचे नाव जाहीर करण्यास विलंब का?
नवीन अध्यक्षांच्या निवडीबाबत आम्ही तीन राज्यांमधील संघाच्या विभाग प्रचारकांशी बोललो. या अधिकाऱ्यांपैकी एक म्हणतो, ‘आरएसएस पक्षाच्या कामात हस्तक्षेप करत नाही. तो फक्त सल्ला देतो, तोही जेव्हा विचारला जातो तेव्हाच.
मग पक्षाध्यक्षपदासाठी संघाचा सल्ला घेतला गेला नव्हता का? ते हसले आणि म्हणाले, “सल्ला मागितला होता आणि आम्ही तो खूप आधी दिला होता.”
मग नवीन अध्यक्षांचा प्रश्न कुठे अडकला आहे? ‘सरकार आणि संघटनेचे विचार एक होईपर्यंत विचारमंथन सुरूच राहील,’ असे उत्तर मिळाले.
विभागातील प्रचारक जास्त बोलू इच्छित नव्हते. ते निश्चितच हे म्हणतात,
भाजप ही एक राजकीय संघटना आहे आणि आरएसएस ही एक सामाजिक संघटना आहे. दोघांचीही कामे वेगवेगळी आहेत. आरएसएस राजकारण करत नाही. त्याचे काम सल्ला देणे आहे. सल्ल्याचा किती उपयोग करायचा हे पक्ष ठरवेल.
२०२४ मध्येही आरएसएसने हा सल्ला दिला होता, पण तेव्हा पक्षाने तो स्वीकारला नाही? त्यांनी उत्तर दिले, ‘हे पाहा, नवीन पिढीला योग्य सल्ला देणे हे पालकांचे काम आहे. कधी सौम्यतेने, कधी कडकपणाने.’
यावेळी सल्ला सौम्यतेचा आहे की कडकपणाचा? ते म्हणतात, ‘मी जे काही सांगू शकलो ते मी तुम्हाला सांगितले. यापेक्षा जास्त बोलणे शिष्टाचाराच्या विरुद्ध होईल. मी निश्चितपणे म्हणेन की आरएसएस हा भाजपचा संरक्षक आहे. मुले कधीकधी मार्ग चुकवतात. योग्य पालक तोच असतो जो त्याला प्रत्येक वेळी पुन्हा योग्य मार्गावर आणतो. पालक मुलावर रागावू शकतात पण त्याला सोडून जाऊ शकत नाहीत. आरएसएस देखील आपली जबाबदारी पार पाडत राहील.
आरएसएस आणि भाजपमध्ये एकमत का नाही?…
सूत्रानुसार, नवीन अध्यक्षांच्या नावाची घोषणा करण्यास विलंब होण्याचे कारण म्हणजे आरएसएस आणि भाजपमध्ये एकाच नावावर एकमत होऊ न शकणे. विचारमंथन चालू आहे. भाजपला नवीन अध्यक्षपदासाठी जेपी नड्डा सारख्या नेत्याची आवश्यकता आहे. आरएसएस एका विश्वासार्ह चेहऱ्याच्या शोधात आहे.
खरं तर, लोकसभा निवडणुकीदरम्यान, जेपी नड्डा म्हणाले होते, ‘सुरुवातीला आपण कमी सक्षम होतो. मग आम्हाला आरएसएसची गरज होती. आता आपण सक्षम आहोत. भाजप आता स्वतः चालवते.
भाजप नेतृत्वाने या विधानाचा इन्कार किंवा निषेध केला नाही. लोकसभा निवडणुकीच्या निकालानंतर पक्ष आणि संघटनेतील दरी स्पष्टपणे दिसून आली. भागवत यांचे भाषण असो किंवा नड्डा यांचे विधान असो. आता संघाला अशा व्यक्तीने पुन्हा हे पद भूषवावे असे वाटत नाही, जो संघटनेपेक्षा पक्षाला आणि त्याच्या नेतृत्वाला महत्त्व देतो.
*लोकसभा निवडणुकीच्या निकालानंतर मोहन भागवत यांचे विधान…*
वार्षिक बैठकीची तारीख जाहीर करून आरएसएसने दिला संदेश
राष्ट्रीय स्वयंसेवक संघाच्या अखिल भारतीय प्रतिनिधी सभेची बैठक २१ ते २३ मार्च दरम्यान होणार आहे. तारखा जाहीर करताना, संघाच्या एका अधिकाऱ्याने सांगितले होते की ही संघाची एक महत्त्वाची वार्षिक बैठक आहे. यामध्ये, एक वर्षापूर्वी केलेल्या कामाचा आढावा घेतला जातो आणि पुढील वर्षाची उद्दिष्टे निश्चित केली जातात. त्यामुळे बैठकीपूर्वी भाजपला नवीन अध्यक्ष निवडावे लागेल.
ही बैठक पुढे ढकलता येणार नाही. म्हणून त्याची तारीख ५ मार्च अशी जाहीर करण्यात आली. यावर, आरएसएसचे अधिकारी म्हणतात, ‘बैठकीच्या तारखांची घोषणा करणे हा संघटनेचा पक्षाविरुद्धचा राग व्यक्त करण्याचा एक मार्ग होता. याचा अर्थ असा की तुम्हाला जे योग्य वाटेल ते तुम्ही करावे, जेव्हा तुम्हाला ते योग्य वाटेल. पक्षाच्या निर्णयाची वाट पाहत संघटना आपले काम थांबवू शकत नाही.
*आरएसएसच्या बैठकीत अध्यक्षपदाचा मुद्दा उपस्थित केला जाईल…*
भाजपने सुचवलेल्या नावांवरही आरएसएसच्या बैठकीत चर्चा होईल. संघ आपल्या सल्ल्याला चिकटून राहील की पक्षासोबत मध्यम मार्ग काढेल हे देखील ठरवले जाईल. आरएसएसच्या बैठकीला १,४८० राज्यस्तरीय अधिकारी उपस्थित राहतील. राष्ट्रीय स्वयंसेवक संघाचे वरिष्ठ नेतृत्व अध्यक्षपदासाठी त्यांचे नाव सुचवेल.
सूत्रानुसार, संघाने दोन सूचना दिल्या आहेत, पहिल्या सूचनांवर पक्षाने स्पष्टपणे असहमती व्यक्त केली आहे, तर दुसऱ्या सूचनांवर परिस्थिती स्पष्ट नाही.
पहिला सल्ला: संघाला अध्यक्षपदासाठी असा चेहरा हवा आहे, ज्याची संघटनेत पार्श्वभूमी आहे आणि जो संघटनेसाठी विश्वासार्ह देखील आहे. महत्त्वाच्या निर्णयांमध्ये त्यांनी पक्षाच्या मताइतकेच राष्ट्रीय स्वयंसेवक संघाच्या मतालाही प्राधान्य दिले पाहिजे. सूत्रांकडून मिळालेल्या माहितीनुसार, सध्याचे कृषिमंत्री आणि मध्य प्रदेशचे माजी मुख्यमंत्री शिवराज सिंह चौहान हे या परीक्षेत उतरतात. दुसरे नाव मनोहर लाल खट्टर यांचे आहे.
दुसरा सल्ला: महिलांना प्राधान्य दिले पाहिजे. २०२३ मध्ये, ‘नारी शक्ती वंदन कायदा’ लोकसभेत सादर करण्यात आला आहे. हे लक्षात घेऊन अध्यक्षपदाची सूत्रे महिलेकडे सोपवली पाहिजेत.
तथापि, लिंग वगळता, सर्व निकष समान राहतात. आरएसएसनेही एक नाव सुचवले आहे, परंतु पक्षाने त्यावरही कोणताही प्रतिसाद दिला नाही.
नारी शक्ती वंदन कायदा २०२९ मध्ये लागू होणार आहे. या कायद्यात महिलांना ३३% आरक्षण देण्याबद्दल सांगितले आहे. हे अंमलात आणण्यापूर्वी, जनगणना करणे आवश्यक आहे. जनगणना २०२६ च्या शेवटी किंवा २०२७ मध्ये होणार आहे.
येणाऱ्या काळात महिला मतदार अधिक महत्त्वाच्या होतील असा संघाचा सल्ला होता. जर भाजपने एका महिलेला पक्षाध्यक्ष बनवले तर त्यातून निघणाऱ्या संदेशाचा खोलवर परिणाम होईल. याचा परिणाम २०२९च्या लोकसभा निवडणुकीत दिसून येईल.
लोकसभा निवडणुकीच्या निकालानंतर निर्माण झालेली दरी पुन्हा वाढत चालली आहे का?
लोकसभा निवडणुकीनंतर निर्माण झालेली परिस्थिती आता पुन्हा निर्माण होत आहे. जर आपण त्यांचे विश्लेषण केले तर काही गोष्टी स्पष्ट होतात…
१. लोकसभेच्या निकालानंतर, संघ आणि भाजपमधील कटुता संघ प्रमुख मोहन भागवत यांच्या भाषणात उघडपणे उघड झाली. नवीन अध्यक्षांच्या नावाबाबत अद्याप असे झालेले नाही. सततच्या विलंबावर संघाचे अधिकारी निश्चितच प्रश्न उपस्थित करत आहेत. २१, २२, २३ मार्च रोजी होणाऱ्या बैठकीत हा प्रश्न उपस्थित केला जाईल हे संघाच्या वरिष्ठ नेतृत्वालाही माहिती आहे.
२. लोकसभा निवडणुकीनंतर नड्डा यांना मुदतवाढ देण्यामागे पक्ष आणि संघाचे अधिकारी विधानसभा निवडणुकांचा उल्लेख करत आहेत. सत्य हे आहे की हरियाणा, महाराष्ट्र आणि दिल्लीच्या निवडणुकांमध्ये सुमारे दोन महिन्यांचे अंतर होते. तथापि, महाराष्ट्राचा मुख्यमंत्री निवडण्यासाठी १०-१२ दिवस लागले.
दरम्यान, प्रदेशाध्यक्ष आणि जिल्हाध्यक्षांची निवड होऊ शकते. दिल्ली निवडणुकीचे निकाल जाहीर होऊन एक महिन्याहून अधिक काळ लोटला आहे. पक्षाच्या घटनेनुसार, ५०% प्रदेशाध्यक्षांची निवड होईपर्यंत राष्ट्रीय अध्यक्षाचे नाव जाहीर करता येत नाही.
३. सूत्रांनुसार, यावेळी आरएसएस कोणत्याही प्रकारचे मतभेद पुढे आणण्याचे टाळत आहे. नवीन राष्ट्रीय अध्यक्ष निवडले जाईपर्यंत ते या विषयावर कोणतेही सार्वजनिक विधान करण्याचे टाळत आहेत. सध्या, मध्यम मार्ग शोधण्याचे प्रयत्न सुरू आहेत. त्यामुळेच नाव जाहीर करण्यास विलंब होत आहे. दोन्ही बाजूंनी मंथन सुरू आहे.
हरियाणा, महाराष्ट्र आणि दिल्ली कोण जिंकेल, आरएसएस आणि भाजपचे वेगवेगळे मत आहे
हरियाणातील एका भाजप पदाधिकाऱ्याने नाव न सांगण्याच्या अटीवर सांगितले की, ‘प्रतिकूल वारे असूनही, हरियाणा, महाराष्ट्र आणि नंतर दिल्लीचे निवडणूक निकाल भाजपच्या बाजूने होते. माध्यमांनी याचे श्रेय आरएसएसला दिले, परंतु पक्षात याबद्दल वेगवेगळे विचार आहेत. पक्ष विजयाचे श्रेय फक्त आरएसएसला देत नाही.
ते म्हणतात, ‘पक्षात असे म्हटले जात आहे की अमित शहांची टीम हरियाणात सतत ३ महिने जमिनीवर होती. त्यांच्या टीमचा महाराष्ट्रातही करिष्मा होता. हरियाणा आणि महाराष्ट्राच्या निवडणुकीत माध्यमांनी आरएसएसच्या बाजूने धाव घेतल्याच्या बातम्यांमुळे पक्ष संतप्त झाला. सत्य हे आहे की जे काही केले गेले ते शाह आणि आरएसएस टीमने संयुक्तपणे केले. तथापि, शहांची टीम किंवा केवळ आरएसएसची टीम पुरेशी नव्हती.
सूत्रांनी दिलेल्या माहितीनुसार, जेपी नड्डा यांना किमान ४० दिवसांची मुदतवाढ मिळाली आहे. ते २० एप्रिलपर्यंत या पदावर राहतील. ते आरएसएसच्या बैठकीला उपस्थित राहतील असाही निर्णय घेण्यात आला आहे.
जानेवारी २०२३ पासून नड्डा यांना सतत मुदतवाढ मिळत असल्याने सूत्रांनी हसून याला एक उत्तम मुदतवाढ म्हटले आहे. भाजपची राष्ट्रीय कार्यकारिणी आणि राष्ट्रीय परिषदेची बैठक १८-२० एप्रिल रोजी होणार आहे. या बैठकीनंतरच नवीन राष्ट्रीय अध्यक्षाचे नाव जाहीर केले जाईल असे मानले जात आहे.
नड्डा यांना मुदतवाढ मिळण्यामागे धार्मिक संबंध देखील आहे
संघाच्या एका अधिकाऱ्याने सांगितले की, “होलाष्टक सुरू होण्यापूर्वी राष्ट्रीय अध्यक्षांच्या नावाची घोषणा न केल्याने १४ एप्रिलपूर्वी कोणतीही घोषणा होणार नाही.” खरमास १४ मार्च ते १४ एप्रिल पर्यंत असतो. होलाष्टक आणि खरमास दरम्यान कोणतेही शुभ कार्य सुरू केले जात नाही.
‘हिंदूंसाठी खरमास खूप महत्त्वाचा आहे.’ यामध्ये लग्नापासून ते घर बांधणे, नवीन वस्तू खरेदी करणे आणि नवीन काम सुरू करणे या सर्व गोष्टी थांबतात. त्यामुळे भाजपसाठीही हा घटक महत्त्वाचा आहे.
